పరిచయం
*ఆపరేషన్ పోలో (Operation Polo) లేదా హైదరాబాదు పోలీస్ యాక్షన్ అనేది భారత ప్రభుత్వం చేపట్టిన ఒక సైనిక చర్య.
*ఈ చర్య 1948 సెప్టెంబర్ 13 నుండి 17 వరకు జరిగింది.
*దీని ప్రధాన లక్ష్యం – హైదరాబాదు రాజ్యాన్ని భారత యూనియన్‌లో విలీనం చేయడం.
*ఆ సమయంలో హైదరాబాదు పాలకుడు నిజాం మిర్ ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్, స్వతంత్రంగా ఉండాలని నిర్ణయించుకోవడంతో భారత ప్రభుత్వం చర్య తీసుకుంది.

హైదరాబాదు నేపథ్యం (1947లో)

ప్రిన్స్లీ స్టేట్‌గా హైదరాబాదు
*హైదరాబాదు రాజ్యం భారతదేశంలో అతి పెద్దది — 82,000 చ.కి.మీ. విస్తీర్ణం, 1.6 కోట్ల జనాభా.
*పాలకుడు నిజాం, కానీ జనాభాలో 85% మంది హిందువులు.

నిజాం వైఖరి
*1947లో భారత స్వాతంత్ర్యం తరువాత, చాలా రాజ్యాలు భారత్ లేదా పాకిస్తాన్‌లో చేరాయి.
*కానీ హైదరాబాదు నిజాం స్వతంత్ర రాజ్యంగా కొనసాగాలనుకున్నాడు.
*అతనికి మద్దతుగా ఉన్న మిలీషియా దళం రాజకార్లు (Razakars), వీరి నాయకుడు కాసిమ్ రజ్వీ (Qasim Razvi).

స్టాండ్స్‌టిల్ ఒప్పందం (Standstill Agreement)
*1947 నవంబరులో భారత్‌తో ఒక సంవత్సరం పాటు స్టాండ్స్‌టిల్ ఒప్పందం కుదిరింది.
*కానీ నిజాం ప్రభుత్వం హిందువులపై రాజకార్ల దాడులను ఆపలేదు, అల్లర్లు పెరిగాయి.

ఆపరేషన్ అవసరం ఎందుకు వచ్చింది?
*దేశ భద్రతకు ప్రమాదం – మధ్యభారతంలో స్వతంత్ర హైదరాబాదు ఉండడం ప్రమాదకరం.
*రాజకార్ల హింస – హిందువులపై దాడులు, దోపిడీలు, మత మార్పిడి.
*చర్చల వైఫల్యం – సర్దార్ వల్లభభాయ్ పటేల్ చేసిన రాజకీయ చర్చలు విఫలమయ్యాయి.
*పాకిస్తాన్ ప్రభావం భయం – హైదరాబాదు పాకిస్తాన్ వైపు మొగ్గుచూపుతుందనే ఆందోళన.

ఆపరేషన్ పోలో – సైనిక చర్య (13–17 సెప్టెంబర్ 1948)

*కోడ్ పేరు – Operation Polo (హైదరాబాదు పోలో ఆటకు ప్రసిద్ధి కావడంతో ఈ పేరు).

నాయకత్వం –
*రాజకీయంగా: సర్దార్ వల్లభభాయ్ పటేల్
*సైనికంగా: మేజర్ జనరల్ జే.ఎన్. చౌదరి (Indian Army)

సైన్య బలగాలు –
*భారత సైన్యం: 40,000 మంది
*హైదరాబాదు దళం + రాజకార్లు: 2 లక్షల వరకు

యుద్ధం ఎలా సాగింది
*సెప్టెంబర్ 13న భారత సైన్యం నాలుగు వైపులా ప్రవేశించింది.
*3 రోజుల్లో ప్రధాన పట్టణాలను స్వాధీనం చేసుకుంది.
*సెప్టెంబర్ 17న నిజాం లొంగిపోయాడు.

ఫలితాలు

హైదరాబాదు విలీనం
*సెప్టెంబర్ 17, 1948న నిజాం Instrument of Accessionపై సంతకం చేశాడు.
*హైదరాబాదు భారత యూనియన్‌లో అధికారికంగా విలీనం అయింది.

నిజాం స్థానం
*అతనిని రాజప్రముఖుడిగా (Governor) 1956 వరకు కొనసాగించారు.

సామాజిక పరిస్థితులు
*యుద్ధం తర్వాత కొన్ని ప్రాంతాల్లో అల్లర్లు, హింసాత్మక ఘటనలు చోటుచేసుకున్నాయి.
*సుందర్లాల్ కమిటీ రిపోర్ట్ (1949) వీటిని వివరించింది.

రాష్ట్ర పునర్వ్యవస్థీకరణ
*1956లో హైదరాబాదు ప్రాంతం ఆంధ్ర రాష్ట్రంతో విలీనం అయి ఆంధ్ర ప్రదేశ్గా ఏర్పడింది.
*సెప్టెంబర్ 17ను హైదరాబాదు రాష్ట్ర విలీనం దినోత్సవంగా పలు ప్రాంతాల్లో జరుపుకుంటారు.

ప్రాముఖ్యత
*దేశ సమైక్యతకు మైలురాయి
*సర్దార్ పటేల్ దూరదృష్టి మరియు భారత సైన్య ధైర్యంకు గుర్తుగా నిలిచిన ఘట్టం
*రాజకీయంగా, భద్రతాపరంగా దేశం ఒకటిగా నిలిచింది
*మత హింస పాఠాలు – మత ఆధారిత దళాలు దేశానికి ప్రమాదం అని నిరూపించింది

ముఖ్యాంశాలు (Quick Facts)
*తేదీలు: 13–17 సెప్టెంబర్ 1948
*నాయకులు: సర్దార్ పటేల్, మేజర్ జనరల్ చౌదరి, నిజాం, కాసిమ్ రజ్వీ
*కోడ్ పేరు: Operation Polo
*ఫలితం: హైదరాబాదు రాష్ట్రం భారతదేశంలో విలీనం